Władza rodzicielska po rozwodzie rodziców

Jak wygląda władza rodzicielska po rozwodzie?

Odpowiadając na zadane pytanie koniecznym jest w pierwszej kolejności zwrócenie uwagi na art. 58 § 1 do 1b ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. 1964 Nr 9 poz. 59) – dalej KRO. Uregulowanie tam się znajdujące odnosi się bowiem wprost do władzy rodzicielskiej jaka będzie przysługiwała rodzicom dziecka w przypadku orzeczenia rozwodu.

Zgodnie z treścią art. 58 § 1 KRO sąd orzekający rozwód ma obowiązek orzec o utrzymywaniu kontaktów oraz sposobach wykonywania władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem rozwiedzionych małżonków. Przy czym pod pojęciem małoletni należy rozumieć osobę, która nie ukończyła jeszcze 18 roku życia.

Co istotne, rodzice dziecka mogą mieć wpływ na treść orzeczenia w tym zakresie. Dzieje się tak z uwagi na konieczność uwzględnienia przez Sąd orzekający porozumienia zawartego pomiędzy rodzicami dziecka. Porozumienie jest swoistą umowę o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem (tzw. plan wychowawczy rodziców), który polega na określeniu przez rodziców wszystkich aspektów wykonywania władzy rodzicielskiej. Tworząc plan wychowawczy należy określić sposób sprawowania opieki nad dzieckiem i jego  majątkiem, wskazać dokładnie sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez każdego z rodziców, jak również uregulować kwestie finansowe związane z wysokością ponoszonych kosztów utrzymania i wychowywania dziecka, wysłuchując oraz uwzględniając w miarę możliwości  życzenie dziecka. W porozumieniu tym powinny znaleźć się ustalenia dotyczące np. wyboru szkoły i zawodu dziecka, organizowania jego wypoczynku, wyboru zajęć pozalekcyjnych, leczenia dziecka, zarówno w przypadkach nagłych, jak i przy profilaktycznych lub kontrolnych wizytach u lekarzy oraz sposobu rozstrzygania ewentualnych przyszłych sporów miedzy rodzicami. Omawiane porozumienie, może przyjąć co do zasady dowolną formę, jednak w praktyce najpowszechniej stosowana jest pisemna forma porozumienia, zawierana przez rodziców.

Podkreślenia wymaga, że aby porozumienie było przez Sąd orzekający wzięte pod uwagę musi być ono zgodne z dobrem dziecka oraz być zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi. Rodzice dziecka nie mogą we wspólnym planie wychowawczym czynić ustaleń, których prawo nie przewiduje, nawet wówczas, gdy jest w tym zakresie ich obopólna zgoda bądź też takich, które godziłyby w dobro dziecka.

Zatwierdzenie ustaleń, dokonanych przez rodziców w porozumieniu, należy do Sądu, który może odmówić jego zatwierdzenia, jak również wyjaśnić sporne kwestie w nim się znajdujące. Jak wyżej wskazano, Sąd przy ocenie porozumienia przede wszystkim będzie brał pod uwagę dobro dziecka.

Kolejną niezwykle istotną kwestią, jest ustalenie ponoszenia kosztów utrzymania dziecka. W wyroku rozwodowym Sąd orzekając o władzy rodzicielskiej orzeka także o sposobie ponoszenia przez każdego z rodziców kosztów utrzymania dziecka.  Kwestia ta została szerzej uregulowana w art. 133 § 1. oraz art. 135 § 2. KRO. Obowiązek alimentacyjny względem dziecka nie ma jedynie charakteru materialnego, co oznacza że może zostać zrealizowany również poprzez podejmowanie starań o utrzymanie dziecka tj. pielęgnowanie go, przygotowywaniu mu posiłków oraz pranie jego odzieży. W orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego wykształtowała się zasada, że dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami. Koszty utrzymywania dziecka powinny być adekwatne do rzeczywistej zdolności zarobkowania rodziców, a więc nie tylko do ich rzeczywistych zarobków.

W przypadku, gdy rodzice dziecka nie doszli do porozumienia w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej zastosowanie będzie miał art. 58 § 1a KRO. Zgodnie z nim, w sytuacji braku wspólnego porozumienia rodziców, sposób wykonywania władzy rodzicielskiej ustala Sąd. Oznacza to, że Sąd określi sposób sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem przez rodziców. W pierwszej kolejności Sąd będzie brał pod uwagę prawo dziecka do wychowania go przez oboje rodziców. Zatem Sąd określi sposób wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców. Orzeczenie to będzie także zawierało postanowienia odnoszące się do utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez rodziców po orzeczeniu rozwodu.

Co istotne, Sąd orzekający może w wydanym przez siebie orzeczeniu powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej na rzecz jednego rodzica, ograniczając tym samym władzę rodzicielską drugiego. Ograniczenie władzy rodzicielskiej przez Sąd będzie polegało między innymi na określeniu obowiązków oraz uprawnieniń w stosunku do osoby dziecka. Przesłanką przemawiającą za ograniczeniem władzy rodzicielskiej jednego z rodziców jest w tym momencie także dobro dziecka.

Podsumowując, Sąd może powierzyć władzę rodzicielską tylko jednemu z rodziców, ograniczając tym samym władzę rodzicielską drugiego rodzica do szczegółowo określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, co najczęściej ma charakter współdecydowania o wychowaniu i kierowaniu dzieckiem. Rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona nie pełni w związku z tym roli przedstawiciela ustawowego dziecka. Do takiego rozstrzygnięcia sądu może dojść m.in. w przypadku braku porozumienia rodziców w przedmiocie sprawowania władzy rodzicielskiej.

Nie sposób wykluczyć sytuacji, gdy dochodzi do ustania władzy rodzicielskiej tego z rodziców, na rzecz którego Sąd wcześniej orzekł pełnię władzy rodzicielskiej, np. w skutek śmierci, częściowego lub całkowitego ubezwłasnowolnienia rodzica, bądź pozbawienia władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenia przez sąd opiekuńczy. Zgodnie z zasadą wynikającą z orzecznictwa, władzę rodzicielską odzyskuje, z mocy prawa („automatycznie”) rodzic wcześniej jej pozbawiony w wyroku rozwodowym.

Z kolei art.  58 § 1b KRO stanowi, że rozwiedzeni rodzice mogą złożyć zgodny wniosek, aby sąd nie orzekał o władzy rodzicielskiej. W takiej sytuacji sąd nie będzie orzekał w tym zakresie.

Sąd może również nie rozstrzygać o władzy rodzicielskiej, gdy miejsce pobytu dzieci  i współmałżonka nie jest znane, a proces toczy się z udziałem kuratora.

Reasumując, Sąd wydając orzeczenie w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej obowiązany jest kierować się przede wszystkim dobrem dziecka. Niemniej jednak, rodzice mają istotny wpływ na treść tego orzeczenia w sytuacji, gdy sporządzili porozumienie dotyczące sprawowania władzy rodzicielskiej, które zostało zaakceptowane przez Sąd orzekający. W przypadku braku porozumienia Sąd może ograniczyć, zawiesić jak również pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub oboje rodziców, jednakże jest to ostateczność i następuje, gdy dobro dziecka jest zagrożone.

Należy również pamiętać o uprawnieniu sądu opiekuńczego do zmiany orzeczenia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej orzeczonej wcześniej w wyroku rozwodowym, które wynika z art. 106 KRO. Oznac0za to, że na skutek zmiany sytuacji istniejącej w chwili orzekania rozwodu, a stanem obecnym możliwa jest zmiana orzeczenia regulującego kwestię sprawowania władzy rodzicielskiej.

Opracowano na podstawie stanu prawnego, na dzień 11 października 2016 r.

Na pytania odpowiadają:

Janusz Krzak

aplikant radcowski

Mateusz Kozakowski
radca prawny

z  Kancelarii Radcowskiej KiK
ul. E. Ciołka 13 lok 4
01-445 Warszawa